Jak wygląda leczenie uzależnienia od narkotyków?
Leczenie uzależnienia od narkotyków powinno się składać z:
- leczenia objawów odstawienia narkotyków oraz chorób np. psychicznych wynikających z narkomanii (np. psychoz czy schizofrenii), którym to zajmują się lekarze psychiatrzy przy pomocy farmakoterapii,
- psychoterapii, która powinna obejmować zarówno przyczyny uzależnienia jak i jego objawy, a zajmują się nią terapeuci uzależnień przy wsparciu psychologów.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne uzależnienia od narkotyków oraz ich odstawienia powinno obejmować wiele symptomów psychicznych, będących następstwem oddziaływania narkotyku na poszczególne obszary mózgu. Najczęstszą z powikłań po narkotykach stymulujących jest psychoza, w przypadku jej stwierdzenia ordynuje się leki przeciwpsychotyczne. W przypadku objawów odstawiennych po zażywaniu stymulantów takich jak kokaina czy amfetamina, lek o nazwie Propranolol, łagodzi objawy głodu kokainowego. Do innej grupy potencjalnych „antystymulantów” po których stwierdzono skuteczność w zapobieganiu nawrotom zażywania – zwłaszcza kokainy, najskuteczniejsze to: Gabapentin (Neurontin) i Baclofen. Natomiast Bupropion (nazwa handlowa: Wellbutrin) wykazał podczas badań klinicznych przydatność w zapobieganiu nawrotom u osób uzależnionych od metamfetaminy.
Leczenie uzależnienia od heroiny, morfiny
Leczenie farmakologiczne uzależnienia od opiatów przyjmowanych w formie iniekcji takich jak np. heroina czy morfina polega na zastąpieniu wstrzykiwanych dożylnie narkotyków doustnymi opiatami syntetycznymi, zwykle metadonem. Podtrzymująca terapia metadonowa powoduje, że osoby uzależnione od heroiny odczuwają znaczny spadek poziomu głodu narkotycznego. Zaobserwowano także wśród nich znaczny spadek przypadków zażywania heroiny i wzrost poziomu ich ogólnego funkcjonowania społecznego. Istnieje wiele powodów, dla których metadon jest przedkładany nad heroinę. Po pierwsze, może być przyjmowany doustnie i unika się w ten sposób skomplikowanych zastrzyków dożylnych. Po drugie, metadon działa dłużej niż heroina i nawet do dwudziestu czterech godzin opóźnia moment wystąpienia zespołu abstynencyjnego. Po trzecie, wywołuje on niewielkie stany euforii lub w ogóle do nich nie prowadzi. Chociaż po odstawieniu metadonu występuje syndrom abstynencyjny to jest on mniej dokuczliwy niż zespół odstawienia heroiny, a więc terapia metadonowa skutecznie uwalnia osoby uzależnione od heroiny. Oprócz powyższego stosuje się leczenie objawowe symptomów zespołu abstynenckiego, które mogą obejmować: stany lękowe, niepokój, nerwowość, pocenie się, dreszcze, kichanie, anoreksję, mdłości, biegunkę, skurcze żołądka, zaburzenia snu, zmienione stany świadomości, zaburzenia krążenia.
Leczenie uzależnienia od marihuany
Nieco inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku leczenia uzależnienia od marihuany. Ponieważ jak do tej pory nie opracowano żadnych farmaceutyków dedykowanych stricte objawom abstynencyjnym po marihuanie, to istnieją pewne leki, które mogą złagodzić te nieprzyjemne objawy. Przykładowo kwetiapina to lek antypsychotyczny, wykorzystywany przy schizofrenii, w mniejszym stopniu przy chorobie dwubiegunowej, który skutecznie może pomóc. Oprócz tego pomóc mogą antydepresanty z grupy SSRI, zmniejszają poziom niepokoju oraz łagodzą przejściową depresję, która może się pojawić po zaprzestaniu palenia marihuany.
Powszechnie sądzi się, że marihuana jest zupełnie bezpieczna i nie uzależnia, ale w rzeczywistości ma ona duży potencjał uzależniający, zresztą jak każdy inny środek wywołujący euforię. Jeśli ludzie wierzą, że nie można uzależnić się od marihuany, to między innymi dlatego, że zaniechawszy jej palenia nie dostrzegają żadnych objawów głodu. Jednak konsekwencje używania marihuany są przewlekłe i symptomy głodu nie muszą wystąpić podczas pierwszych dwóch tygodni abstynencji, kiedy trwa jeszcze wydalanie THC. Z powodu takiego opóźnienia trudno jest zidentyfikować bezsenność, nerwowość, pobudzenie, niepokój oraz głód narkotyku, który w końcu się pojawia jako objaw zespołu abstynenckiego.
Psychoterapia w leczeniu uzależnienia
To, jak wygląda leczenie uzależnienia od narkotyków w głównej mierze zależy od tego do jakiego ośrodka osoba zamierza się udać. Jeżeli osoba trafi na program krótkoterminowy do ośrodka prywatnego z pobytem 28-dniowym, lub publicznego 56-dniowym, to leczenie może opierać się na terapii poznawczo-behawioralnej uzależnień lub strategiczno-strukturalnej. Jeżeli jednak osoba trafi do ośrodka Monar, to leczenie może trwać od pół roku do nawet roku i przebiegać będzie wg modelu społeczności terapeutycznej.
Założenia programu
Założenie leczenia uzależnienia od narkotyków w formie psychoterapii jest takie, że osoby na leczeniu mają zdobyć wiedzę odnośnie swojego uzależnienia i odnieść ją do siebie (nad tym czuwają terapeuci uzależnień), a następnie zastosować w życiu po wyjściu z ośrodka. W ramach programu terapii diagnozuje się uzależnienie, analizuje się genezę uzależnienia, jego przyczyny, fazy, objawy, uczy się metod radzenia sobie z emocjami i głodem narkotykowym, konfrontuje ze stratami wynikającymi z zażywania we wszystkich sferach (zdrowotnej, rodzinnej, zawodowej, finansowej itp.), pracuje nad mechanizmami uzależnienia, uświadamia się pacjentom, że utracili kontrolę nad zażywaniem dlatego nie powinni więcej sięgać po narkotyk, a na koniec uczy się ich jak mają zapobiegać nawrotowi uzależnienia, czego mają unikać aby im się to udało oraz jakich zaleceń powinni przestrzegać.
Leczenie przyczyn uzależnienia
Program pogłębiony leczenia uzależnienia od narkotyków często obejmuje też jego przyczyny. Do owych przyczyn sprzyjających zażywaniu narkotyków można zaliczyć ciekawość i chęć eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi, chęć uzyskania przyjemnego stanu lub poprawy samopoczucia, łagodzenia stresu lęku itp., a odurzanie się narkotykami bywa formą autoleczenia. W przypadku stwierdzenia powyższych czynników leczenie obejmuje nauczenie pacjenta uzyskiwania przyjemnych stanów w wyniku konstruktywnych zachowań oraz radzenia sobie z emocjami w bezpieczny sposób.
Przyczyny uzależnienia
Jeżeli młody człowiek zażywa, aby złagodzić negatywny obraz własnej osoby wynikający z niskiego poczucia własnej wartości, niedoceniania swoich dokonań, czy rozbieżność między oczekiwaniami rodziców, a jego rzeczywistymi możliwościami, co prowadzi do napięć, frustracji i lęków to na sesje terapeutyczne zaprasza się rodziców, aby tez z nimi popracować w tym temacie.
Oprócz tego zażywanie może być formą buntu i lekceważenia norm uznawanych społecznie za pożądane. Osoby dyssoocjalne nie mają moralnych ograniczeń, brak im konstruktywnego kierunku działania, często poszukują silnych wrażeń, a zażywanie narkotyków daje im poczucie mocy i pewności siebie. W takim przypadku, jeżeli istnieje podejrzenie zaburzeń osobowości w typie antyspołecznym – psychoterapia powinna obejmować właśnie te zaburzenia.
Często też szczególnie młode osoby w zażywanie narkotyków zostają wciągnięci przez rówieśników. Nastolatek nie przeciwstawia się temu, bo chce być zaakceptowany przez grupę, chce do niej przynależeć, a to często oznacza dostosowanie się do jej reguł i przestrzeganie ich. Czyli uzależnienie może powstać również w wyniku nacisków otoczenia, zatem jeżeli zażywanie narkotyków wynika z chęci uzyskania akceptacji w grupie rówieśniczej, to terapia obejmuje treningi konstruktywnych zachowań oraz przewartościowanie poznawcze.
Innymi przyczynami psychologicznymi może być również przemoc, której osoby zażywające doświadczyły często jako dzieci. Ofiary przemocy w każdej formie (fizycznej, psychicznej, emocjonalnej, seksualnej, materialnej itp.) w wyniku tych traumatycznych przeżyć cierpią emocjonalnie, mają niską samoocenę, czują wstyd i poczucie winy oraz brak nadziei. Nie potrafią sobie poradzić z tymi emocjami, dlatego często nadużywają narkotyków. W takim przypadku często po terapii uzależnień zaleca się przepracowanie dzieciństwa w psychoterapii np. psychodynamicznej.
Neurobiologicznymi przyczynami uzależnienia od substancji psychoaktywnych może być deficyt biohormonów. Osoby, u których doszło do wyczerpania neuroprzekaźników w mózgu (np. hormonów szczęścia – dopaminy czy serotoniny) przyjmują narkotyki, aby wzmocnić przewodzenie sygnałów w ośrodkowym układzie nerwowym. Przykładowo osoby zażywające stymulanty (amfetaminę, kokainę) szukają jeszcze silniejszej stymulacji, chcą się pobudzić i zlikwidować zmęczenie czy wyczerpanie lub zwalczyć depresję. W takiej sytuacji leczenie uzależnienia od narkotyków polega na zażywaniu wyżej wymienionych leków.
Wyżej wymienione przyczyny uzależnień rzadko występują jako pojedyncze czynniki, a często w bardzo indywidualnych konfiguracjach kilku z nich.
Źródło:
Kurzeja A. (red.), Uzależnienie od narkotyków. Od teorii do praktyki terapeutycznej, Difin, Warszawa 2012.
Juczyński Z., Narkomania. Podręcznik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2002, 2003, 2005, 2008.
Piasecka M., Środowiskowe ograniczanie czynników ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od substancji psychoaktywnych, WAM, Kraków 2015.